Nguồn gốc của sự bảo trợ đặc biệt này gắn liền với một trong những câu chuyện lạ lùng và nổi tiếng nhất trong lịch sử hành hương Công giáo.

Gần thành phố Ancona, thuộc vùng Marche của nước Ý, có một trong những đền thánh được tôn kính nhất thế giới Công giáo. Đó là Đền thánh Đức Bà Loreto. Từ đầu thế kỷ mười bốn, nơi đây đã trở thành điểm hành hương quan trọng, gắn với một tượng Đức Mẹ đen cổ kính có nguồn gốc phương Đông, được tạc bằng gỗ thông tuyết, và một ảnh thánh Đức Mẹ được truyền thống cho là do Thánh Sử Luca vẽ.

Thoạt nhìn, Loreto không khác nhiều so với nhiều đền thánh Đức Mẹ khác trong thế giới Kitô giáo. Tuy nhiên, điểm độc đáo không nằm ở ảnh tượng, mà ở chính ngôi nhà nơi ảnh tượng được tôn kính. Theo truyền thống địa phương, ngôi nhà nhỏ ấy chính là ngôi nhà tại Nazareth, nơi Tổng lãnh thiên thần Gabriel truyền tin cho Đức Maria, nơi khởi đầu mầu nhiệm Nhập Thể và ơn cứu độ nhân loại.

Bối cảnh lịch sử khiến truyền thống này trở nên đặc biệt xúc động. Từ năm 1291, sau khi thành Acre, cứ điểm cuối cùng của vương quốc La tinh tại Thánh Địa, rơi vào tay Hồi giáo, việc hành hương đến Palestine gần như không thể thực hiện được. Các Kitô hữu bị hạn chế nghiêm ngặt, đối diện với nhiều nguy hiểm, và phần lớn tín hữu hoàn toàn mất hy vọng được đến những nơi gắn liền với cuộc đời Chúa Giêsu và Đức Maria.

Trước nỗi đau ấy, Giáo Hội đã hướng các tín hữu về những con đường thiêng liêng khác. Trước hết là việc đào sâu lòng sùng kính Bí tích Thánh Thể, bởi Chúa Kitô vẫn hiện diện mỗi ngày trên bàn thờ, dù ở bất cứ nơi đâu. Đồng thời, việc tôn kính các thánh tích và các đền thờ thay thế tại châu Âu cũng phát triển mạnh mẽ, như những cách cụ thể để nối lại mối dây với mầu nhiệm Nhập Thể, Thương Khó và Phục Sinh.

Trong bối cảnh ấy, truyền thống Loreto xuất hiện. Một số tài liệu cho rằng ngôi nhà thánh đã được chuyển từ Nazareth về châu Âu nhờ gia đình De Angelis, một gia đình thương nhân và chủ tàu giàu có tại vùng Ancona, vốn có quan hệ thương mại rộng khắp giữa Đông và Tây. Theo giả thuyết này, phần tiền sảnh của ngôi nhà Đức Maria đã được tháo dỡ cẩn thận, vận chuyển bằng đường biển và cuối cùng được dựng lại trên đất Loreto vào khoảng năm 1294.

Một chi tiết khiến nhiều người kinh ngạc là ngôi nhà tại Loreto không có nền móng, mà đặt trực tiếp trên mặt đất. Điều này đã góp phần làm nảy sinh truyền thuyết cho rằng ngôi nhà được các Thiên thần mang đến bằng đường không. Cuối thế kỷ mười lăm, ông Pietro Tolomei de Terramo, sử gia đầu tiên của Loreto, đã phổ biến mạnh mẽ cách giải thích này. Trong tiếng Latinh, tên De Angelis cũng có thể hiểu là “nhờ các Thiên thần”, khiến truyền thống ấy càng được củng cố trong lòng dân chúng.

Dù có nhiều tranh luận, kể cả trong nội bộ Giáo Hội, các nghiên cứu khảo cổ sau này đã chỉ ra những điểm tương đồng thực sự giữa ngôi nhà tại Loreto và khu vực Truyền Tin tại Nazareth. Tuy không có sự đồng thuận tuyệt đối về cách thức di dời, Loreto vẫn được Giáo Hội công nhận là một trung tâm hành hương có giá trị lịch sử và thiêng liêng đặc biệt.

Từ thế kỷ mười lăm, các Đức Giáo hoàng đã dành cho Loreto sự quan tâm đặc biệt. Đức Giáo hoàng Phaolô Hai cho xây dựng một cấu trúc bảo vệ ngôi nhà Thánh và giao cho kiến trúc sư Bramante thiết kế đại Thánh đường bao quanh. Đức Giáo hoàng Sixto Năm cho khắc dòng chữ nổi tiếng nơi mặt tiền: “Đây là nhà của Mẹ Thiên Chúa, nơi Ngôi Lời đã nhập thể làm người”.

Năm 1669, lễ kính việc di dời Nhà Thánh Loreto được chính thức ghi vào lịch phụng vụ ngày 10 tháng 12. Cũng tại đây, các Kinh cầu Loreto, do Đức cha Giulio Candiotti hệ thống hóa năm 1578, đã được Đức Giáo hoàng Grêgôriô XIII chúc lành và được các tu sĩ Dòng Tên phổ biến rộng rãi khắp thế giới. Nhờ đó, lòng sùng kính Đức Bà Loreto lan tỏa mạnh mẽ tại nhiều quốc gia châu Âu.

Cuối cùng, chính truyền thống ngôi nhà được di chuyển một cách nhiệm lạ đã khiến Đức Bà Loreto được tôn kính là quan thầy của ngành hàng không và của những ai di chuyển bằng đường không. Một cách tự nhiên và đầy ý nghĩa, Mẹ cũng trở thành quan thầy của những người làm nghề chuyển nhà, những người mang theo mái ấm từ nơi này đến nơi khác.

Từ Loreto, hình ảnh Đức Maria như người Mẹ đồng hành, che chở và dẫn đường vẫn tiếp tục vang vọng cho đến hôm nay, giữa một thế giới không ngừng chuyển động.

Sưu tầm & biên soạn